Sözel Davranış ve Manding
Sözel davranış B.F. Skinner’in teorilerine dayanarak ve ABA prensiplerini ve tekniklerini kullanarak iletişim kurmayı öğretir. Sözel davranış sadece kelime öğrenmeye odaklanmaktansa dili kullanarak istekte bulunmak ve fikirleri iletmek üzerine yoğunlaşır.
Sözel davranışın odaklandığı terimlerden birisi “mand” yani istekte bulunmaktır. Manding kabaca bireyin istediği şeyleri başkalarından isteyebilmesidir. Bunun içinde çocuğun o nesneye karşı motivasyonunun olması gerekir. Skinner’e göre de dilin – kelimelerin, işaretlerin, ya da resimlerin- motivasyon (MO – Motivating Operations) ile kontrol edildiği kısmıdır. Manding pekiştireci istenilen şeyin elde edilmesidir.
Mandler çocuğun bir nesne için motivasyonunun yüksek olduğu zamanlarda ortaya çıkar. Örneğin aç olduğunuzda, susadığınızda ya da bir şey yapmak istemediğinizde.
Mandler ilk öğrenilen sözel davranışlardır. Kendi kendini pekiştirir. Çocuklar mandler sayesinde istedikleri şeylere istedikleri zaman ulaşırlar. Mandler sayesinde çocuklar istemedikleri şeylerden de kurtulurlar. ‘Hayır’, ‘dur’, ‘’istemiyorum’’ bunlar da birer manddir. VB MAPP değerlendirme programının yazarı Mark Sundberg’e göre normal gelişim gösteren 2,5 yaşındaki bir çocuk 200-400 arasında mand ve tact (isimlendirme) repertuarına sahiptir. Bu sayı normal gelişim gösteren 5 yaşındaki bir çocukta 1000-2500 mand ve tact’e çıkar.
Otizmli çocuklar bazen iletişim kuramadıklarında istediklerini elde etmek için saldırgan davranışlar, öfke nöbetleri, kendine zarar verici davranışlar gibi problem davranışlar geliştirebilirler. Manding çocuğa çevresinde olanları kontrol etmesinde yardımcı olur ve problem davranışların azaltılmasında faydalı olabilir.
Sosyal etkileşim için önemli olan manding çocuğa yeni bilgi edinmesi konusunda da yardımcı olur. (Manding for information: Nerede, Kim vb.)
Mand öğretimine çocuğun motivasyonun yüksek olduğu durumlarda başlamak faydalı olacaktır. Eğitime ilk başladığınızda genel mandler yerine çocuğun iletişim kapasitesini arttırmak için spesifik mandlerin öğretilmesi önemlidir.
Aşağıda Eylül 2020 başında 2 yaş 4 ay civarında hiç mand kullanmayan bir öğrencimizin Kasım ayına gelindiğinde 40 dakikalık seans süresince dakika başına düşen mand sayısını görebilirsiniz. Grafiğe bakıldığında düzenli bir artışı görmek mümkün. Bunun yanında işaretlerle başladığımız mandlerin yanında vokal sözcüklerle mandlerin de yavaş yavaş gelmeye başladığını sevinerek izliyoruz.
Eğitimden bir sonuç alabilmek için mand eğitimi tutarlı ve sistematik bir şekilde yapılmalı ve ipuçlu ve ipuçsuz mandlerin ilerlemesi grafiğe dökülerek izlenmelidir. İyi bir ABA programının datasız ve grafiksiz olmayacağını unutmayalım.
Şirin YILMAZ, M.S., BCBA
ABA Program Koordinatörü
