ABA Teknikleri Kullanarak Çocuklara Sosyal Beceriler Öğretmek

ABA’nın sadece masa başında ders çalışmak olmadığını sık sık tekrarlıyoruz. ABA pek çok farklı becerilerin öğretilmesi için kullanılabilir. Sosyal beceriler de bunlardan bir tanesidir. Oyun esnasında aba tekniklerini kullanarak sosyal becerileri geliştirebiliriz. Peki, bunu yapmak için hangi aba tekniğini hangi sırada ve nasıl kullanmalıyız?

Pekiştireçle Eşleşme: Pekiştireçle eşleşme diye dilimize çevirdiğimiz «pairing» ABAnın önemli, olmazsa olmazlarından biridir. Pekiştireçle eşleşme terapistin kendisini çocuğun en sevdiği pekiştireçlerle özdeşleştirmesidir. Bu tekrarlayan özdeşleştirmelerle terapistin kendisi de bir pekiştireç ve diğer pekiştireçleri de çocuğa sağlayan bir kişi haline gelir. Böyle bir durumda çocuk hem sizinle ilişki kurmak isteyecek hem de sizin verdiğiniz yönergeleri istekle uygulayacaktır.

Pekiştireçle eşlemeyi terapist ve çocuk arasındaki ilişkiyi kurmak için kullanabildiğimiz gibi, başka çocuklarla sosyalleşmeyi başlatmak için de kullanabiliriz. Mesela öğrencimiz diğer çocuklarla sosyalleşmekten çekiniyorsa, ya da diğer çocuklarla ilgilenmiyorsa, öncelikle başka çocukların öğrencimize gelerek herhangi bir sebebe ihtiyaç duymadan pekiştireç vermesini (non-contingent reinforcement) sağlayabiliriz. Bu öğrencimizin hem diğer çocukların farkına varmasını sağlayacak hem de eğer varsa çekingenliğini yenmesine yardımcı olacaktır.

Mand ( İstekte Bulunma): Pekiştireçle eşleşme tekniği kullanarak öğrencimiz ve diğer çocuklar arasındaki etkileşimi başlattıktan sonra, yani öğrencimiz artık başa çocuklara yaklaşmaya başladıktan sonra, öğrencimizin diğer çocuklardan pekiştireçler için istekte bulunmasını çalışabiliriz. Burada ‘’diğer çocuklar’’ derken her seferinde başka başka arkadaşlar değil de, 1 ya da 2 arkadaşla başlayıp zamanla arkadaş sayısını arttırmak faydalı olacaktır.

Alıcı Dil Çalışmaları: Öğrencimiz arkadaşlarından ipucuna ihtiyaç duymadan pekiştireç için istekte bulunmaya başladıktan sonra, oyun ya da herhangi bir aktivite sırasında arkadaşlarından öğrencimizden basit şeyler istemesini isteyin. Mesela arkadaşları öğrencimize ‘’ boya kalemini verir misin?’’ ya da ‘’ bana kırmızı treni ver’’ diyebilir. Öğrencinizi arkadaşlarından gelen bu istekleri yerine getirmesi için teşvik edin ve yerine getirdiğinde bu davranışı pekiştirin.

Dikkat Çekmek İçin İstekte Bulunma: Öğrencinize arkadaşlarına bir şeyler göstermek için dikkatlerini çekmeyi öğretin. Eğer arkadaşlarının ilgisi çocuk için tek başına pekiştireç görevi görmüyorsa, arkadaşların ilgisini pekiştireç ile eşleyin. (Pekiştireçle eşleşme hiç bitmez J) Bu adım paralel oyun sırasında da uygulanabilir.

Birlikte Oynanan Oyun: Artık çocuğa bir oyunu ya da aktiviteyi birlikte oynamayı öğretebilirsiniz. Bu oyunlara örnek basit kutu oyunları, kum ile oynanan oyunlar, resim yapma vb. olabilir.

Sembolik / Dramatik Oyun: Bu aşamada çocuklara çizgi filmlerde gördükleri ya da hikâye kitaplarında dinledikleri hikâyelerden kısa parçaları arkadaşları ile birlikte oynamaları öğretilebilinir. Çocuklar kendiliğinden ipucu kullanımı gerekmeden bu şekilde oynamaya başlayınca, orijinal oyunun dışında kendilerinin geliştirdiği her yeni varyasyonu pekiştirin.

Görüldüğü gibi ABA tekniklerini sosyal becerileri, çocuklar arasındaki etkileşimi ve oyun becerilerini geliştirmek için de etkili olarak kullanabiliriz. Her beceri masa başında öğretilmez. Çocukların sosyal becerilere ve arkadaşlık ilişkileri kurmaya da ihtiyacı vardır. ABA tekniklerini iyi biliyorsanız onları farklı durumlarda kullanıp, faydalanabilirsiniz.

Şirin YILMAZ, M.S., BCBA

ABA Program Koordinatörü